Công Ty Cổ Phần Tư Vấn Xây dựng Điện 3 - Giải pháp tốt nhất cho lựa chọn tốt nhất
Chọn ngôn ngữ:
Trong bối cảnh nhu cầu năng lượng ngày càng gia tăng cùng cam kết mạnh mẽ chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch và bền vững, Việt Nam đang từng bước khởi động lại chương trình phát triển điện hạt nhân. Các dự án như Ninh Thuận 1 và 2 đã được xác định là trọng điểm quốc gia, theo các nghị quyết quan trọng của Quốc hội và Chính phủ, đặc biệt là Nghị quyết số 41/2009/QH12 và Nghị quyết số 189/2025/QH15. Việc thành lập Ban Chỉ đạo Nhà nước và xây dựng lộ trình hành động cụ thể không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị mà còn định hướng chiến lược dài hạn của Việt Nam trong việc tiếp cận công nghệ tiên tiến, đảm bảo an ninh năng lượng và phát triển bền vững. Tuy nhiên, trong quá trình này, việc học hỏi từ các sự cố hạt nhân lớn trong lịch sử, như Three Mile Island, Chernobyl và Fukushima, là một phần quan trọng để xây dựng chương trình điện hạt nhân an toàn, vững chắc và có trách nhiệm cho tương lai.
Sự cố xảy ra tại nhà máy điện hạt nhân Three Mile Island, bang Pennsylvania, Hoa Kỳ vào năm 1979, được xem là tai nạn nghiêm trọng nhất trong lịch sử vận hành điện hạt nhân thương mại của Mỹ. Một phần lõi lò phản ứng bị tan chảy do sự kết hợp giữa lỗi kỹ thuật và sai sót trong thao tác vận hành. Mặc dù không gây thiệt hại về người, sự cố đã bộc lộ hàng loạt hạn chế trong quy trình kỹ thuật, phản ứng của con người trước tình huống khẩn cấp và thiếu minh bạch trong công tác truyền thông khủng hoảng.
Hệ quả của vụ việc là một làn sóng cải cách mạnh mẽ trong lĩnh vực điện hạt nhân tại Hoa Kỳ. Các quy trình vận hành được rà soát và điều chỉnh, hệ thống đào tạo nhân lực được nâng cấp, công tác chuẩn bị ứng phó sự cố được thiết lập chặt chẽ hơn, đồng thời vai trò và năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực hạt nhân được củng cố rõ rệt.
Bài học rút ra: Sự cố tại Three Mile Island cho thấy rằng, ngay cả trong một quốc gia có nền khoa học – công nghệ phát triển hàng đầu, việc thiếu kỷ luật trong vận hành và thiếu minh bạch trong quản lý thông tin vẫn có thể dẫn đến rủi ro nghiêm trọng. Đây là lời cảnh tỉnh cho mọi quốc gia đang theo đuổi điện hạt nhân, rằng an toàn không chỉ phụ thuộc vào công nghệ, mà còn nằm ở con người và hệ thống quản lý.
Thảm họa tại nhà máy điện hạt nhân Chernobyl, thuộc Liên Xô cũ, xảy ra vào năm 1986 và được ghi nhận là sự cố hạt nhân nghiêm trọng nhất trong lịch sử nhân loại. Vụ nổ tại lò phản ứng số 4 xảy ra trong một cuộc thử nghiệm kỹ thuật, do thiết kế lò phản ứng thiếu an toàn, vận hành sai quy trình và sự lơ là trong văn hóa an toàn. Hệ thống ứng phó bị trì hoãn và thông tin bị che giấu khiến hậu quả trở nên nghiêm trọng: phóng xạ lan rộng ra nhiều quốc gia châu Âu, hàng ngàn người mắc bệnh liên quan đến phơi nhiễm phóng xạ và hàng chục nghìn người buộc phải di tản lâu dài.
Thảm họa Chernobyl không chỉ gây tổn thất nặng nề về người và môi trường mà còn thay đổi nhận thức toàn cầu về năng lượng hạt nhân. Nó đặt ra yêu cầu cấp bách về việc tái cấu trúc hệ thống quản lý an toàn hạt nhân trên toàn thế giới, từ kỹ thuật thiết kế đến giám sát vận hành và công bố thông tin minh bạch.
Bài học rút ra: Chernobyl là minh chứng rõ ràng cho thấy rằng sự thiếu minh bạch, yếu kém trong văn hóa an toàn và các sai sót thiết kế kỹ thuật có thể dẫn đến thảm họa. Để bảo đảm an toàn hạt nhân, cần phải có hệ thống thiết kế chuẩn mực, quy trình kiểm soát chặt chẽ, sự giám sát độc lập và đặc biệt là tinh thần hợp tác quốc tế mạnh mẽ để chia sẻ thông tin và hỗ trợ kỹ thuật kịp thời.
Sự cố tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi ở Nhật Bản năm 2011 là một trong những thảm họa hạt nhân nghiêm trọng nhất thế giới, chỉ đứng sau Chernobyl. Nguyên nhân xuất phát từ trận động đất mạnh 9 độ richter ngoài khơi Nhật Bản, kéo theo sóng thần cao tới 14 mét tấn công vào khu vực nhà máy. Sự cố này đã làm mất nguồn điện dự phòng, khiến hệ thống làm mát các lò phản ứng ngừng hoạt động, dẫn đến hiện tượng nóng chảy nhiên liệu và phát tán phóng xạ ra môi trường.
Dù Nhật Bản nổi tiếng với trình độ công nghệ cao và quy chuẩn an toàn nghiêm ngặt, Fukushima đã cho thấy rằng thiên tai cực đoan có thể vượt ngoài mọi kịch bản dự phòng. Hàng trăm nghìn người buộc phải sơ tán, và khu vực quanh nhà máy bị ô nhiễm phóng xạ nghiêm trọng trong thời gian dài.
Bài học rút ra: Fukushima là lời nhắc nhở rằng trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân, mọi kịch bản thiên tai – dù hiếm gặp – cũng cần được tính đến trong thiết kế và vận hành. Việc đặt nhà máy ở khu vực có rủi ro địa chất cao cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Đồng thời, khả năng ứng phó với thảm họa tổng hợp (thiên tai – công nghệ) cần được tích hợp chặt chẽ trong chiến lược an toàn hạt nhân quốc gia.
Khi Việt Nam tái khởi động chương trình phát triển điện hạt nhân, với các dự án như Ninh Thuận 1 và 2 được xác định là trọng điểm trong chiến lược năng lượng quốc gia, việc học hỏi từ các bài học quốc tế là điều tất yếu. Ba sự cố lớn trong lịch sử ngành hạt nhân thế giới – Three Mile Island (Hoa Kỳ, 1979), Chernobyl (Liên Xô cũ, 1986) và Fukushima Daiichi (Nhật Bản, 2011) – đã để lại những bài học sâu sắc, không chỉ về công nghệ, mà còn về quản lý, ứng phó và văn hóa an toàn.
1. Nhân lực và vận hành: Bài học từ Three Mile Island: Sự cố tại Three Mile Island không gây thiệt hại về người, nhưng đã phơi bày rõ sự lúng túng trong thao tác kỹ thuật, phản ứng con người và truyền thông khủng hoảng. Đây là lời cảnh báo về vai trò sống còn của nhân lực chất lượng cao, có kỷ luật và được đào tạo bài bản. Với Việt Nam, một quốc gia đang xây dựng ngành công nghiệp hạt nhân từ nền tảng gần như mới hoàn toàn, yếu tố con người cần được đặt lên hàng đầu trong mọi chiến lược phát triển.
2. Thiết kế an toàn và minh bạch thông tin: Bài học từ Chernobyl: Thảm họa Chernobyl là minh chứng cho hậu quả của thiết kế kỹ thuật sai sót, văn hóa an toàn yếu kém và thiếu minh bạch trong xử lý sự cố. Việt Nam cần lựa chọn công nghệ tiên tiến, đã được kiểm chứng quốc tế, đồng thời xây dựng một hệ thống vận hành có cơ chế giám sát độc lập, công khai và trách nhiệm. Minh bạch thông tin không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là nền tảng để duy trì niềm tin xã hội đối với điện hạt nhân.
3. Thiên tai và thiết kế phòng ngừa: Bài học từ Fukushima: Vụ việc tại Fukushima không bắt nguồn từ lỗi kỹ thuật, mà từ sức tàn phá khôn lường của thiên nhiên. Trận động đất và sóng thần đã phá hủy hệ thống điện dự phòng, dẫn đến mất kiểm soát các lò phản ứng. Đối với Việt Nam – quốc gia ven biển và chịu ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu – việc đánh giá rủi ro địa chất, khí hậu và thiên tai cần được tích hợp toàn diện vào quy hoạch nhà máy hạt nhân. Không thể có sự chủ quan khi đối mặt với thiên nhiên.
4. Hợp tác quốc tế và giám sát độc lập: Bài học chung cho mọi quốc gia: Cả ba sự cố đều nhấn mạnh vai trò của thể chế giám sát mạnh mẽ và hợp tác quốc tế trong kiểm soát rủi ro. Với một ngành còn non trẻ như điện hạt nhân tại Việt Nam, việc tham gia sâu vào các tổ chức quốc tế, học hỏi kinh nghiệm quản lý từ các quốc gia đi trước, đồng thời xây dựng cơ quan quản lý nhà nước đủ thẩm quyền và độc lập là yêu cầu cấp thiết.
Điện hạt nhân là con đường dài hạn và đầy thách thức. Những bài học từ quá khứ là kim chỉ nam để Việt Nam phát triển một chương trình hạt nhân an toàn, bền vững và có trách nhiệm.
Tài liệu tham khảo:
– World Nuclear Association (WNA) – Three Mile Island Accident
https://world-nuclear.org/information-library/safety-and-security/safety-of-plants/three-mile-island-accident
– World Nuclear News – Chernobyl Disaster
https://world-nuclear.org/information-library/safety-and-security/safety-of-plants/chernobyl-accident
– International Atomic Energy Agency (IAEA) – Safety Culture and the Accident at Three Mile Island
https://inis.iaea.org/records/mez4x-w4q40
– International Atomic Energy Agency (IAEA) – Lessons Learned from the Fukushima Daiichi Accident
https://www.iaea.org/bulletin/ensuring-the-safety-of-nuclear-installations-lessons-learned-from-the-fukushima-daiichi-accident
– International Atomic Energy Agency (IAEA) – Nuclear safety and security
https://www.iaea.org/topics/nuclear-safety-and-security
– Nghị quyết số 189/2025/QH15 của Quốc hội: Về một số cơ chế, chính sách đặc biệt đầu tư xây dựng Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận
